Program Ministra Edukacji i Nauki | Nauka dla Społeczeństwa II |
Tytuł projektu | Kościół przestrzenią dialogu: Sobór Watykański II na nowo odczytany |
Jednostka organizacyjna Wnioskodawcy |
Wydział Teologiczny |
Okres realizacji | 3.11.2023 – 3.11.2026 |
Kierownik | ks. dr hab. Damian Wąsek, prof. UPJPII Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Wydział Teologiczny |
Kwota dofinansowania | 512 600 zł |
Całkowita wartość | 512 600 zł |
Obserwując współczesne społeczeństwo polskie, dostrzegamy postępujący proces podziałów i daleko idącą polaryzację, przyjmującą często postać wrogiej konfrontacji. Sytuacja ta spowodowana jest zarówno przez czynniki polityczne, ekonomiczne, jak i religijne. Troska o budowanie i wzmocnienie jedności domaga się działania na wielu polach, a Kościół i teologia z pewnością mają potencjał do budowania przestrzeni dialogu. Najważniejszym wydarzeniem eklezjalnym Kościoła katolickiego po II Wojnie Światowej był Sobór Watykański II (1962–1965). Choć minęło od niego 60 lat, w wielu wymiarach wciąż stanowi on zadanie i może być inspiracją dla współczesności. Jednym z kluczowych przesłań tego soboru było wezwanie do dialogu Kościoła ze światem i wewnętrznego dialogu różnych grup tworzących środowiska religijne. W Polsce wciąż brak kompleksowego komentarza do dokumentów soborowych. Analizując dane statystyczne na temat religijności Polaków i ich zaangażowania w życie Kościoła dostrzegamy systematyczny spadek osób wierzących i praktykujących wiarę. Jednym z istotnych powodów utrzymywania się tendencji spadkowej jest coraz mniej wiarygodny wizerunek Kościoła instytucjonalnego w naszym kraju. Wśród wielu czynników składających się na ten obraz, wymienić należy niewystarczającą otwartość na dialog w podejmowanych przez Kościół inicjatywach zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym, a co za tym idzie, zarzut braku empatycznej wrażliwości na człowieka i nietolerancję obecną w strukturach kościelnych. Z pewnością cechy te są sprzeczne z ewangeliczną naturą Kościoła oraz z teologicznymi koncepcjami eklezjalnymi, obecnymi w oficjalnych dokumentach Magisterium. W ramach reformy Kościoła konieczna jest więc jego odnowa także na polu otwartości na dialog zarówno wewnątrz struktur kościelnych, jak i w wyborze profili przepowiadania i katechizacji.
Wykazanie w oparciu o dokumenty Soboru Watykańskiego II, że dialogiczność jest wpisana w „kod DNA” Kościoła katolickiego. Wymierne efekty namysłu nad tym aspektem znajdujemy w każdym z dokumentów soborowych, ale pięć z nich wydaje się być szczególnie przesiąkniętych ideą dialogu i one będą stanowiły przedmiot szczegółowych analiz. Wnioski z tych analiz pozwolą na nakreślenie strategii prowadzenia dialogu nie tylko w ramach wspólnoty kościelnej, ale w szerszym kontekście społecznym. Kościół – zgodnie z ideą soboru – będzie tutaj pośrednikiem i kreatorem przestrzeni, w której możliwe staje się pojednanie między spierającymi się stronami. By tak się stało, sam najpierw musi się dialogowania uczyć, stąd analizy powinny być podejmowane dwuwymiarowo: w perspektywie wewnętrznej, w celu ukazania tych momentów w życiu Kościoła, które wymagają szczególnej otwartości oraz w perspektywie zewnętrznej, by wskazać te elementy nauczania Magisterium Kościoła, które mogą mieć realny wpływ na tworzenie się powszechnej kultury dialogu międzyludzkiego. Teoretyczne rozważania powinny być weryfikowane w działaniach praktycznych, formujących słuchaczy wykładów i uczestników warsztatów do prowadzenia wielowymiarowego dialogu.
Stawiamy tezę, że bez wymiaru dialogicznego, bez otwartości teologii na współczesne społeczeństwo z jego zróżnicowaniem ideologicznym, kulturowym i religijnym, Kościół traci wiarygodność, jest oderwany od doświadczenia świata człowieka współczesnego i może być postrzegany jako przypadek instytucji z obszaru bezdusznej lub „martwej mitologii”. W związku z tym skupimy się zarówno na kwestiach metodologicznych (Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes oraz Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae), jak i na konkretnych przykładach dialogu teologii z innymi dyskursami. Wśród tych ostatnich szczególną uwagę zwrócimy na relacje między Kościołem a tym, co kryje się za pojęciem „świata” (Gaudium et spes), różnymi tradycjami w ramach katolicyzmu (Dekret o Kościołach wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum), katolicyzmem a innymi wyznaniami chrześcijańskimi (Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio), chrześcijaństwem a innymi religiami (Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate). Jednocześnie, jesteśmy przekonani, że właściwe rozumienie dialogu w przestrzeni teologicznej może pomóc w budowaniu dialogu społecznego w ogóle, ponieważ opisy dialogów obecne w nauczaniu Soboru Watykańskiego II oparte są nie tylko na analizie tradycji Kościoła, ale i obserwacjach „znaków czasu”, czyli mechanizmów obecnych w życiu społeczeństw. W wielu aspektach mają więc one znaczenie ponadreligijne.
W ramach kategorii promocji i prezentacji badań naukowych planujemy:
- Pięć monografii naukowych, wydanych w wydawnictwie z listy punktowanych wydawnictw naukowych. Każda z publikacji stanowić będzie poszerzoną analizę i interpretację jednego z dokumentów Soboru Watykańskiego II:
- Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes
- Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae
- Dekret o Kościołach wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum
- Dekret o ekumenizmie Unitatis redintegratio
- Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate
- Konferencję naukową w ramach cyklu „Podwawelskie spory o kształt wiary”.
- Artykuł w punktowanym czasopiśmie naukowym na temat dialogu jako hermeneutycznego klucza do odczytania dokumentów Soboru Watykańskiego II.
- Anglojęzyczne artykuły naukowe, upowszechniające wyniki.
W ramach kategorii społecznego oddziaływania badań naukowych planujemy:
- Cykl wykładów otwartych na temat zasad dialogu i poszczególnych obszarów dialogu Kościoła w Oświęcimiu, przy współpracy z Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu.
- Cykl wykładów otwartych na temat ogólnych zasad dialogu i warunków dialogu międzyreligijnego w Krakowie Podgórzu, przy współpracy z Muzeum Podgórza.
- Cykl wykładów otwartych na temat ogólnych zasad dialogu i dialogu Kościoła i świata w Balicach, przy współpracy ze Stowarzyszeniem Społeczno-Edukacyjnym „Kuźnia”.
- Cykl wykładów otwartych na temat wpływu kard. Karola Wojtyły na prace Soboru Watykańskiego II, ze szczególnym uwzględnieniem Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes przy współpracy z Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach.
- Warsztaty na temat zasad prowadzenia dialogu inspirowanych nauczaniem soborowym w Akademii Filozofii i Teologii w Franciszkańskim Ośrodku Kultury w Leżajsku.
- Zajęcia formacyjne dla liderów grup religijnych, katechistów, katechetów lub innych odpowiedzialnych, które zostaną włączone w programy formacyjne wybranych wspólnot i centrów formacji.
- Warsztaty dla młodzieży szkolnej.
- Strona internetowa.
- Cykl publikacji w „Materiałach homiletycznych”.